توضیحى درباره‏ى سند زیارت شریف عاشورا:

 مقدمه: پذیرفتن یک حدیث:

 1ـ اعتبار سند؛ یعنى راویانى که حدیثى را از پیامبر(ص) یا امام(ع) نقل کرده‏اند، همگى باید افراد مورد اعتماد باشند؛ گر چه مذهب آنان شیعه‏ دوازده امامى نباشد. پس، باید دروغگو نبودن آنان براى ما روشن شود، و گرنه سخنشان باورکردنى نیست.

 2ـ شفافیت دلالت مفهومى؛ یعنى ساختار واژگان و جمله‏هاى حدیث به گونه‏اى باشد که ظهور کافى در بیان مراد متکلم داشته باشد و از نظر عرف هیچ گونه ابهام و اجمال و تردیدى که سبب اختلال ظهور کلام گردد، در آن راه نداشته باشد. زیرا اهل عرف در فهم مراد گویندگان،با استناد به اصول عقلایى مانند اصل نبودن قرینه، اصل عدم غفلت، اصل عدم نسیان، اصل عدم خطا، مبناى ظاهرى الفاظ را ملاک قرار مى‏دهد.

 3ـ شرایط زمانى و مکانى صدور؛ یعنى آیا امام(ع) در شرایط عادى و بدون هیچ گونه مشکل خارجى حکم واقعى الهى را بیان فرموده‏اند یا در موقعیت بحرانى و در نظر گرفتن برخى از شرایط براى پیش‏گیرى از رخدادهاى نامطلوب براى برخى از مسلمانان سخنى را فرموده است؟ به دیگر سخن این که: آیا رعایت حال تقیه و شرایط ضرورى جانبى را کرده یا در حال متعارف به بیان حقایق نظر داشته است؟ زیرا حدیث صادر شده در حال تقیه براى دیگر زمان‏ها حجیت ندارد.

4ـ نبود معارض مفهومى؛ یعنى پس از احراز صحت سند و تمامیت دلالت و جهت صدور واقعى یک حدیث، باید در میان احادیث دیگر به جست و جو پرداخت و چنانچه روایتى بر خلاف آن پیدا شد، نخست باید به روش جمع دلالى، سپس ترجیح سندى یا دلالى عملکرد. سند زیارت عاشورا شیخ طوسى(قدس‏سره) با سه سند این زیارت شریف را به شرح زیر نقل کرده است:

 1ـ محمد فرزند اسماعیل بن بزیع، از صالح فرزند عقبه، وى نیز از پدرش عقبة بن خالد از امام باقر(ع).

 2ـ محمد فرزند خالد طیالسى، از سیف بن عُمیره، از صفوان فرزند مهران از امام صادق(ع)، از پدرانش از پیامبر و جبرئیل و سرانجام خداوند بزرگ.

 3ـ صالح بن عقبه و سیف بن عُمیره از علقمه فرزند محمد حضرمى از امام باقر(ع)، (مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد / 772 787)

گفتنى است: همه‏ افراد پیش گفته از مشاهیر راویان حدیث هستند که عموما از سوى دانشمندان علم رجال توثیق شده‏اند مگر عقبه بن خالد و علقمه بن محمد که توثیق خاص ندارند، ولى توثیق عام دارند؛ یعنى افراد بنامى بودند که روایات امامان را نقل مى‏کردند و اگرنقطه‏ى ضعفى در آنان بود، به یقین در جامعه اشتهار پیدا مى‏کرد و بر سر زبان‏ها مى‏افتاد و به یکدیگر بازگو مى‏کردند؛ با این همه، هیچ گونه قدحى درباره‏ى آن دو نقل نشده است. از این طریق مى‏توان «توثیق عام» را احراز کرد. (براى توضیح بیشترر.ک: منشور نینوا: مجید حیدرى‏فر / ص 35).

در پایان یاد سپارى این نکته‏ى مهم را براى همگان توصیه مى‏کنیم: براى اطمینان به صدور حدیثى از معصومان(ع) باید به روش پیش گفته عمل کرد، البته راه دیگرى وجود دارد و آن اینکه گاه از متن حدیث و بلنداى مضمون آن مى‏توان به صدور آن روایت از امام معصوم(ع) مطمئن شد. که ملاکهاى تشخیص دقیق آن از حوصله این نوشتارخارج است و مى‏توان زیارت عاشورا را از این طریق نیز مورد بررسى قرار داد.

حکم شرعی قرائت زیارت عاشورا: پس از اثبات اعتبار زیارت عاشورا، به این نتیجه می رسیم که این زیارت، از معتبرترین زیارت هاست و ائمه اطهار(ع) بر آن تأکید ها نموده اند. چندان که در پاره ای از منابع حدیثی به «حدیث قدسی» بودن آن تصریح گردیده مفهوم این تعبیر آن است که مفاهیم این الفاظ و کلمات به اذن الهی و از جانب او صادر گردیده و در واقع گوینده حدیث نه پیغمبر است نه امام، بلکه خود خداست.

از این رو همه فقها و مراجع به این زیارت عنایت تام داشته و عملا و با ابزار تألیف و گفتار، همگان را به قرائت آگاهانه آن فرا می خوانند. با این توصیفات اساسا نیازی به حکم شرعی آن نیست زیرا سیره مؤمنین و فقها بهترین توضیح حکم شرعی می باشد.

 مثلا مرحوم امام خمینی پس از خواندن زیارت، صد لعن و سلام آن را هم می فرمودند و آیت الله بهجت نیز هر روز در حرم مطهر چنین برنامه ای دارند.

براى آشنایى بیشتر با مباحث رجالى سند زیارت عاشورا، به دو کتاب ارزشمند «شفاء الصدور فى شرح زیاة العاشور» تألیف آیة‏الله میرزا ابوالفضل تهرانى«قدس‏سره» که از شاگردان میرزاى شیرازى بود و نیز «اللؤلؤ النضید فى شرح زیارة مولینا ابى عبدالله الشهید» نگارش آیة‏الله شیخ نصرالله شبسترى مراجعه فرمایید.

براى آگاهى بیشتر ر.ک: پرسش‏ها و پاسخ‏هاى مذهبى، آیت‏اللّه‏مکارم و سبحانى (ج 2، ص 116-122).